W izbie pod ścianą stały łóżka zwane pryczą lub wyr­kiem, wykonane najczęściej z łupanych desek, a na nich leża­ły konopne płachty. Na ścianach znajdowały się obrazy i obrazki świętych. Za przykrycie służył przeważnie stary kożuch "gońka", zużyte rzeczy, a rzadko pierzyna. Na takiej pryczy spała przeważnie cała rodzina. Pod ścianą stały drewniane ławy i skrzynie na ubrania . Podłogę zawsze zastępowała glina, okno było tylko jedno.Jeśli chodzi o ubiór chłopskiej rodziny, mężczyźni chodzili w długich, zgrzebnych koszulach, noszonych na wierzchu spo­dni, często przepasanych pasem. Spodnie konopne w pasie ściągane sznurkiem zwanym stężnikiem, a w zimie czapki bara­nie na głowach lub tzw."żarnówki" - okrągłe nakrycia głowy z bitego sukna koloru szarego, w lecie słomiane kapelusze.  Kobiety natomiast nosiły zgrzebne koszule z tzw. "no-dołkiem", tzn. pasem z grubszego płótna niż koszula, szero­kim na ok.50 cm, naszytym od spodu. Na głowie miały chamełki - okrągłe z wikliny lub trzciny kółka o średnicy około 15 cm, które nakładano na głowę i owijano wokół nich włosy .Przedstawiając obraz życia chłopskiej rodziny zaczerskiej nie sposób nie wspomnieć o pieczeniu chleba, który wypiekano w chlebowych piecach po sześć bochenków o średnicy 50 centymetrów. Chleb taki wystarczał, w zależności od ilości człon­ków rodziny, nawet na miesiąc. Często ostatnie bochenki były już mocno pokryte pleśnią, mówiono, że chleb już "zkwitł", przy czym należy zauważyć, iż chleb był bardzo szanowany i ceniony, z czym łączy się zwyczaj całowania ukruszonego chleba

.
Wyjmowanie chleba z pieca. Fot. ze zbioru Muzeum Regionalnego w Zaczerniu

O trudnym położeniu gospodarki chłopskiej, poza świad­czeniami na rzecz władzy dominialnej, kościoła i państwa decydowały liczne klęski, takie jak głód, zarazy, pożary i wojny.
Szczególnie dotkliwie odczuwała ludność najazdy tatar­skie w XIII w., które spowodowały zniszczenie i wyludnienie zagospodarowanej południowej części Małopolski

  Wiek XIV przyniósł na tych terenach stabilizację, ale już pod koniec XV stulecia najazd Turków i Tatarów dokonał nowych spustoszeń, a tereny od Kańczugi po Wisłok zostały wtedy doszczętnie zniszczone, spalone i zrujnowane. Bardzo prawdopodobne, że podobny los spotkał również i Zaczernie . Zapewne nie zdołano jeszcze naprawić zniszczeń, gdy w 1502 roku w okolicach Rzeszowa znowu pojawili się Tatarzy.

   Wiele szkód na tym terenie spowodowała prywatna wojna Stanisława Stadnickiego z Łukaszem Opalińskim, a jak już wspomniano, Zaczernie należało w tym czasie do żony  Łukasza - Anny Opalińskiej.   Plaga najazdów tatarskich z XIII i XIV wieku  ożyła ze wzmożoną siłą w XVII stuleciu. Wówczas to  wtargnął  czambuł tatarski i rozbił obóz pod Przemyślem, skąd organizował zbrojne napady dochodzące do odległych terenów - uderzenie nie ominęło również i Rzeszowa. W wyniku tych działań został spalony kościół w Zaczerniu .     Z najazdem tym wiąże się wiele legend. W Zaczerniu żywa jest opowieść o ucieczce miejscowych chłopów do pobliskich lasów, o postawie bohaterskiej ks. Sebastiana Lorentza i zapamiętanym stąd jasyrze .    W wieku XVII na terenach Rzeszowszczyzny przebywali również Kozacy, którzy pozostawili znaczne ślady swojego pobytu, wówczas obrabowany został doszczętnie kościół w Zaczerniu .                  
Początek XVIII wieku dla miejscowej ludności okazał się również niepomyślny jak lata poprzednie. W 1702 roku na ziemie Rzeczypospolitej wtargnęły wojska szwedzkie. Do Rze­szowa wkroczył sześciotysięczny korpus gen. Stenbocka . Ciężar utrzymania kwaterującego wojska spadł na mieszkańców pobliskich wsi. Rok 1704, to najazd skonfederowanych oddzia­łów saskich i litewskich, a kolejny 1705 rok przyniósł moro­we powietrze . Ledwie zaraza przestała zagrażać ludziom, a już w 1709 roku nastąpił najazd Szwedów na tereny Rzeszow­szczyzny, który również pozostawił niszczenia.       Nowe nieszczęścia spadły na miejscową ludność już w 1735 roku, gdzie w okolicach Rzeszowa przebywały wojska konfederacji dzikowieckiej, potem Sasi     i Kozacy, a po nich wojska moskiewskie. Te ostatnie rabowały, paliły, mordowały  i nakładały kontrybucje .      Poza najazdami i przemieszczającymi się wojskami, mie­szkańców Zaczernia nękały różnego typu zarazy, pomory, głód oraz klęski nieurodzaju, takie nieszczęście spadło na chło­pów w 1745 roku.  W okresie austriackim, położenie prawne chłopa uległo dużym zmianom, wpłynęły na to reformy wiejskie Marii Teresy, w wyniku których galicyjski chłop uzyskał znaczne ulgi. Jeszcze bardziej radykalne reformy poddańcze przeprowadził Józef II. Podstawowe znaczenie dla sytuacji, w jakiej znaj­dowała się wieś galicyjska, miał patent z 17 kwietnia 1848 roku cesarza Ferdynanda likwidujący ustrój pańszczyźniany. Pomimo licznych zmian sposób gospodarowania we wsi Zaczernie pozostał jeszcze taki jak przed rozbiorami. Podstawowym systemem uprawy ziemi pozostawała nadal trójpolówka. Taki stan rzeczy nie zmieniał się praktycznie do połowy XIX wie­ku, w którym to dopiero zaczęła zanikać trójpolówka, wzrosło użycie nawozów, pojawiły się nowe odmiany roślin uprawnych. Przemiany te jednak następowały bardzo wolno .    Po niespokojnych latach ostatniego półwiecza nastał w Zaczerniu okres stabilizacji, który z końcem XIX i począ­tkiem XX wieku przyniósł cenne dla wsi inicjatywy, o których już była mowa.                                                                      

Przeglądając karty historii dotyczące Zaczernia zauwa­żymy moc przetrwania tej niewielkiej społeczności wiejskiej, która pomimo wszystkich klęsk, najazdów i wojen, potrafiła się odbudować. Pokazała, ile może wytrzymać, do jakich czy­nów jest zdolna i czego jeszcze może dokonać. Najlepszym tego przykładem są liczne przedsięwzięcia podjęte już w pierwszych latach XX wieku, których nigdy nie powzięli mie­szkańcy nawet miast, a czego dokonali mieszkańcy wioski Zaczernie. Okres ich działalności to czas nieustannej pracy dla swojego dobra i innych, w której zawsze starają się dojść do celu i który to cel osiągają.

Tamże, s. 188.

S. Rzasa, op. cit., s. 23.

Tamże, s. 24.

S. Rząsa, op. cit., s. 25.

J. Janczak, Środowisko geograficzne Polski przedrozbiorowej, t. I, Do upadku Rzeczypospolitej szlacheckiej, Warszawa 1970, s. 53-54.

W. Puchalski, Drobne dzieje Łąki, b. d., Kraków 1892, s. 52.

Tamże, s. 54.

Kronika parafii…, op. cit., b. n. s.

S. Rząsa, op. cit., s. 15-16.

W. Puchalski, op. cit. ,s. 9.

J. Nieć, op. cit. ,s. 41-43.

Tamże, s. 52.

Tamże, s. 85.

F. Bujak, Wybór pism, t. II, Z dziejów społecznych i gospodarczych Polski X – XX w., PWN, Warszawa 1976, s. 289 i 292.

S. Rząsa, op. cit. s. 6.

Tamże, s. 27.

S. Rząsa, op. cit. s. 35.